System zabezpieczeń społecznych w Polsce

Rozdział z publikacji: „The future of social security in Europe: Shared knowledge and responsibilities. Poland – Bulgaria – Portugal” (2012 r.)

I. Wiadomości ogólne

W polskim systemie zabezpieczenia społecznego, podobnie jak w innych krajach, dominującą formą jest ubezpieczenie społeczne. Teoretycznie rzecz ujmując, za opłacaną składkę powinno otrzymywać się adekwatne do niej świadczenia. W praktyce ma to w chwili obecnej zastosowanie tylko do świadczeń emerytalnych, których wysokość uzależniona została od wysokości zebranego i zwaloryzowanego kapitału powstałego z opłacanych składek. Obejmuje ono ryzyko od starości (emerytura), niezdolności do pracy (renta inwalidzka), śmierci żywiciela (renta rodzinna), czasowej niezdolności do pracy (zasiłki i świadczenia chorobowe oraz zasiłki macierzyńskie), a także świadczenia z tytułu wypadków przy pracy.

Tą formą zabezpieczenia objęci są prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek oraz pracownicy najemni.

W założeniu składki na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe mają w perspektywie czasu pokrywać wydatki na nie ponoszone. Składki na ten cel pracodawcy przekazują na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Świadczenia zdrowotne opłacane są z Narodowego Funduszu Zdrowia, który powstaje ze składek (9% podstawy składki) wszystkich pracujących, z czego znaczna część jest odpisywana od podstawy opodatkowania od podatku dochodowego osób fizycznych (7,75%). Zatem zatrudnieni tylko niewielką część składki (1,25%) opłacają bezpośrednio ze swoich dochodów.

Para-ubezpieczeniowy charakter ma ubezpieczenie od bezrobocia. Składkę na Fundusz Pracy, z którego pokrywane są wydatki na zasiłki z tytułu bezrobocia, płacą pracodawcy. Ze składki tej pokrywane są także wydatki na inne cele w tym na aktywne formy walki z bezrobociem. Zagadnienia związane z bezrobociem przekazane zostały w gestię samorządów terytorialnych szczebla powiatowego tj. Powiatowym Urzędom Pracy.

Drugą formą zabezpieczenia społecznego jest zaopatrzenie społeczne. Uprawnieni otrzymują należne im świadczenia, które pokrywane jest bezpośrednio z budżetu państwa. W przeciwieństwie do ubezpieczonych objęci zaopatrzeniem nie płacą żadnych składek. Tą formą świadczeń społecznych objęci są przede wszystkim funkcjonariusze służb mundurowych – żołnierze, strażacy, policjanci i zatrudnieni w służbach specjalnych. Forma ta obejmuje także niektórych pracowników aparatu przymusu tj. sędziów i prokuratorów.

Ostatnią formą zabezpieczenia społecznego jest pomoc społeczna. Świadczenia z pomocy społecznej, finansowane ze środków publicznych (budżet państwa i budżety samorządów terytorialnych), wypłacane powinny być osobom i rodzinom o najniższych dochodach i nie powinny mieć obligatoryjnego a jedynie fakultatywny charakter. Od tej teoretycznej doktryny odstąpiono w wielu przypadkach. Kiedy w wyniku transformacji ustrojowej poziom życia Polaków znacznie się obniżył, a samorządy terytorialne nie posiadały środków na wypłatę zasiłków, pomoc społeczna stała się obligatoryjna dla osób mających dochody poniżej minimum określonego w ustawie. Równocześnie jednostki organizacyjne pomocy społecznej zaczęły wypłacać obligatoryjne zasiłki z tytułu urodzenia dziecka dla wszystkich rodzin, bez względu na dochód.

W praktyce żadna ze stosowanych forma zabezpieczenia społecznego nie występuje w swojej czystej postaci. Można zatem mówić o systemie mieszanym zaopatrzeniowo-ubezpieczeniowym. Najdobitniejszym tego przykładem jest system ubezpieczenia społecznego rolników, w którym założono, że instytucja zbierająca składki i wypłacająca świadczenia dla rolników (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – KRUS), będzie w dużym stopniu dofinansowywana ze środków budżetu państwa.

II. Składki na ubezpieczenie społeczne

Przeprowadzona od 1 stycznia 1999 roku reforma systemu ubezpieczeń społecznych, a w szczególności systemu emerytalnego dokonała zmian w formule emerytur ze zdefiniowanego świadczenia na zdefiniowaną składkę. Z tego to powodu składki na świadczenia stały się głównym czynnikiem stabilizacji systemu w przyszłości. Przyjęto założenie, że wydatki na świadczenia zbilansowane będą zebranymi składkami.

Składki na świadczenia płacą solidarnie pracownicy i pracodawcy. Pracownicy opłacają połowę wysokości składki emerytalnej i połowę składki rentowej z tytułu niezdolności do pracy. W całości pokrywają składkę na ubezpieczenie z tytułu choroby i macierzyństwa oraz składkę na Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia, czyli składkę na ubezpieczenie zdrowotne uprawniające do bezpłatnego korzystania z usług medycznych.

Pracodawcy opłacają połowę wysokości składki emerytalnej i połowę składki rentowej z tytułu niezdolności do pracy. Ponieważ nie opłacają za pracownika składki na ubezpieczenie z tytułu choroby i macierzyństwa, ich udział w tym ubezpieczeniu polega na tym, że w oparciu o Kodeks pracy, tj. ustawę regulującą podstawowe prawa i obowiązki pracodawców i pracowników, wypłacają w ciągu roku kalendarzowego wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy za 33 dni. Od 34 dnia niezdolności do pracy wypłatę zasiłku przejmuje instytucja ubezpieczająca, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wyjątek od tej zasady dotyczy wypłaty zasiłku dla osób powyżej 50 roku życia, którym ZUS wypłaca zasiłek od 15 dnia choroby. Powyższe rozwiązanie, wprowadzone stosunkowo niedawno miało wpłynąć na poprawę wskaźnika zatrudnienia osób starszych poprzez zmniejszenie pracodawcom pozapłacowych kosztów pracy.

Pracodawcy w całości odprowadzają składkę na ubezpieczenie wypadkowe, z którego wypłacane są świadczenia związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Wysokość składki jest zróżnicowana i uzależniona od wskaźnika wypadkowości w danym zakładzie pracy czy też branży przemysłu.

Pracodawcy w całości odprowadzają składkę na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z tego pierwszego wypłacane są okresowe zasiłki dla bezrobotnych, których wysokość uzależniona jest od stażu pracy bezrobotnego oraz pokrywane koszty tzw. aktywnych form walki z bezrobociem (koszty organizacji szkoleń dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe, poradnictwo i pośrednictwo pracy, dodatki aktywizacyjne, środki dla osób podejmujących działalność gospodarczą na własny rachunek itd. Itp.).

Drugi z wymienionych funduszy przeznaczony jest m.in. na wypłatę zaległych wynagrodzeń pracowników tych zakładów pracy, które stały się niewypłacalne. W szczególności z funduszu dokonuje się wypłaty świadczeń z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych oraz wypłaty pracodawcom zaliczki na poczet należnych świadczeń z tytułu niezaspokojonych przez nich roszczeń pracowniczych.

Wysokość składki na ubezpieczenie określona jest procentowo w stosunku do tzw. podstawy wymiaru składki. W zależności od ryzyka ubezpieczeniowego podstawę stanowi indywidualne uposażenie (płaca brutto) pracownika bądź średnia płaca krajowa.

Ryzyko ubezpieczeniowe	Stopa składki w %	Płatnik
Ryzyko ubezpieczeniowe	Stopa składki w %	pracownik	pracodawca
Emerytura	19,52	9,76	9,76
Renta	8,0	1,5	6,5
Choroba i macierzyństwo	2,45	2,45
Wypadek przy pracy i choroba zawodowa	0,67 – 3,33		0,67 – 3,33
Ochrona zdrowia	9,0	9,0
Bezrobocie – Fundusz Pracy	2,45		2,45
Niewypłacalność pracodawcy – FGŚP	0,1		0,1

III. System emerytalny

Jak wspomniano powyżej, reforma systemu emerytalnego dokonała zmian w formule emerytur ze zdefiniowanego świadczenia na zdefiniowaną składkę. Konsekwencją tego jest całkowita zmiana zasad wyliczania świadczenia emerytalnego. Na emeryturę w nowym systemie może przejść każdy, kto ukończył obowiązujący wiek emerytalny niezależnie od stażu pracy, zaś wysokość emerytury uzależniona jest przede wszystkim od zebranego kapitału na kontach emerytalnych.

Wysokość nowej emerytury jest wynikiem podzielenia zaewidencjonowanych składek przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę. Średnie dalsze trwanie życia dla wieku emerytalnego jest wyliczane przez Główny Urząd Statystyczny wspólnie dla mężczyzn i kobiet.

Ponieważ wysokość składek na indywidualnych kontach ewidencjonowana jest dopiero od
1 stycznia 1999 roku, ich wysokość została dla osób pracujących przed tą datą zwiększona o tzw. kapitał początkowy, tzn. prawdopodobną wartość pieniężną składek, które byłyby odprowadzone za pracownika, gdyby taki obowiązek istniał. Wysokość ta, wyliczana wg wzoru określonego w ustawie, uzależniona była przede wszystkim od stażu pracy i wysokości uzyskiwanych zarobków.

Nowe zasady wyliczania emerytur ubezpieczonych, za wyjątkami niektórych osób, które nabyły uprawnienia emerytalne wg. przepisów szczególnych, obejmują wszystkich pracowników, bez względu na płeć, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 roku. W celu złagodzenia szoku wynikającego ze znacznych zmian w wysokości naliczanego świadczenia wg nowych i starych zasad, ustawa przewidziała tzw. okres przejściowy, stosowany do osób przechodzących na emeryturę w latach 2009 – 2013. Polega on na tym, że w zależności od roku przejścia na emeryturę, pracownik otrzymuje tzw. emeryturę mieszaną, to znaczy emeryturę składającą się z dwóch składników – część emerytury wyliczonej wg. starych i część emerytury wyliczonej wg. nowych zasad.

Wysokość emerytury mieszanej w zależności od roku osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego:

dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2009
- 80 % emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz
- 20 % emerytury obliczonej na nowych zasadach,
dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2010
- 70 % emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz
- 30 % emerytury obliczonej na nowych zasadach,
dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2011
- 55 % emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz
- 45 % emerytury obliczonej na nowych zasadach,
dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2012
- 35 % emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz
- 65 % emerytury obliczonej na nowych zasadach,
dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2013
- 20 % emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz
- 80 % emerytury obliczonej na nowych zasadach.

Ponieważ emerytury wg. starych zasad wyliczane będą jeszcze w 2013 roku, a w niektórych przypadkach jeszcze później, warto przyjrzeć się zasadom ich wyliczania. Jest to tym bardziej istotne, że na podobnych zasadach wyliczane są cały czas renty z tytułu niezdolności do pracy.

Podstawowym warunkiem uprawniającym do tej emerytury był staż pracy. Świadczenie przysługuje kobietom, które udowodniły co najmniej 20 lat składkowych i nieskładkowych oraz mężczyzn legitymujących się stażem składkowym i nieskładkowym w wymiarze co najmniej 25 lat. Ustawa określała, jakie okresy nie wykonywania pracy zaliczane były do stażu pracy jako tzw. okresy nieskładkowe (służba wojskowa, wychowywanie dzieci, pobierania zasiłków chorobowych, brak pracy z przyczyn politycznych itp.). Ich ilość zaliczana do stażu pracy nie mogła jednak przekraczać 1/3 okresów składkowych.

Drugim warunkiem przyznania emerytury było osiągnięcie wieku emerytalnego. Powszechny wiek emerytalny wynosi nadal 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Pracownicy wykonujący niektóre zawody bądź pracujący w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze mogli przejść na emeryturę w wieku niższym (m.in. górnicy, hutnicy, kolejarze, dziennikarze, artyści – muzycy, cyrkowcy, tancerze, pieśniarze).

Wysokość emerytury wyliczanej według starych zasad uzależniona jest od:

długości okresu składkowego i nieskładkowego,
kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia,
wysokości podstawy wymiaru.

Kwotę bazową stanowi przeciętne wynagrodzenie w kraju ustalane corocznie i obowiązujące od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku.

Podstawę wymiaru emerytury stanowi zarobek pracownika, od którego wyliczana była składka na ubezpieczenie emerytalne, z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie lub 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Wysokość emerytury wynosi:

24% kwoty bazowej, o której mowa wyżej, oraz
po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.

Wprowadzając reformę systemu emerytalnego ustawodawca postanowił zdjąć z państwa część odpowiedzialności za wysokość (a także wypłatę) przyszłych emerytur i przenieść ją na prywatne instytucje finansowe. Z tego względu stworzył prawne możliwości powstawania powszechnych towarzystw emerytalnych, które zarządzają Otwartymi Funduszami Emerytalnymi (OFE). Instytucje te stanowią tzw. II filar emerytalny. Przynależność do OFE jest obowiązkowa dla wszystkich ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1968 roku. Osobom urodzonym w okresie od 1 stycznia 1949 r do końca 1968 roku pozostawiono prawo wyboru. Przynależność do OFE dla tych osób byłą zatem fakultatywna, ale decyzję w tym zakresie należało podjąć w ciągu roku od wejścia w życie reformy i była ona ostateczna.

Składka emerytalna osób, które należą do OFE jest dzielona. Z 19,52% podstawy wymiaru składki 7,3% jest odprowadzane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który administruje Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS), do wybranego przez pracownika OFE. Przesyłanie części składki do II filaru powoduje, że w FUS brakuje środków na wypłatę bieżących emerytur. W związku z tym corocznie państwo z budżetu centralnego refunduje Funduszowi składkę w wysokości przekazywanej do OFE.

Otwarte Fundusze Emerytalne inwestują zebrane środki w akcje i inne papiery wartościowe, w tym także w obligacje skarbu państwa. W uproszczeniu powstał taki oto mechanizm – państwo przekazuje pieniądze do OFE, za które OFE kupuje od państwa obligacje. Obligacje państwo zobowiązane jest wykupić od OFE płacąc sowite odsetki. W ten sposób, w aureoli prawa finansowane są prywatne instytucje finansowe, prowadzące obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Niestety rezultat ich działalności nie jest do przewidzenia i żaden ubezpieczony nie ma pewności, czy otrzyma z II filaru emeryturę i w jakiej wysokości.

System ten stał się również przyczyną narastania długu publicznego a w konsekwencji powiększał deficyt budżetu państwa. W tej sytuacji ustawodawca podjął decyzję o zmniejszeniu wysokości składki przekazywanej do OFE i pozostawieniu jej części na specjalnym subkoncie ulokowanym w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Podział 7,3% składki emerytalnej przekazywanej pierwotnie do OFE, po przeprowadzonych zmianach przedstawia się na najbliższe lata w następujący sposób:

Rok	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
ZUS	5	5	4,5	4,2	4	4	3,8
OFE	2,3	2,3	2,8	3,1	3,3	3,3	3,5

Wysokość emerytury z II filaru wylicza się identycznie jak emerytury przyznawane na nowych zasadach z pierwszego filaru, czyli za zebrane składki następuje wykupienie emerytury w wysokości stanowiącej iloraz składki do przeciętnego dalszego trwania życia.

Przejście na emeryturę musi nastąpić przy równoczesnym podjęciu wypłaty z obu filarów. Ponieważ wysokość przyszłej emerytury wypłacanej z obu filarów może być niska, państwo podjęło się gwarantowania emerytury w wysokości najniższej, jeżeli suma świadczeń z tych dwóch filarów będzie niższa od emerytury minimalnej. Gwarancje te dotyczą tylko osób o długoletnim stażu pracy tj. po udowodnieniu przez kobietę 20 i przez mężczyznę 25 letniego okresu opłacania składki na ubezpieczenie emerytalne.

Twórcy reformy mając świadomość niebezpieczeństw wynikających z niskich świadczeń, motywując podjęte rozwiązania ideą, aby każdy pracownik dbał o swoją przyszłość, stworzyli trzy filarowy system emerytalny.

Trzeci filar jest całkowicie dobrowolny. Każdy pracownik ma prawo w oparciu o umowę cywilnoprawną opłacać dodatkowo składki na ubezpieczenie emerytalno w wybranej przez siebie instytucji finansowej, prowadzącej taki typ ubezpieczenia. W zamian za płaconą składkę instytucja finansowa po ukończeniu wieku wynikającego z umowy podejmie wypłatę świadczenia emerytalnego. Niektóre z form oszczędzania ograniczone są pułapem maksymalnej wysokości wysokości składki, którą można wpłacić w roku kalendarzowym. Dotyczy to oszczędzania w ramach Indywidualnych Kont Emerytalnych (IKE) oraz Indywidualnych Kont Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE).

Liczba osób, które mają dodatkowe ubezpieczenie jest stosunkowo niewielka. Wynika to z faktu, że społeczeństwo polskie w swojej liczebnej przewadze jest biedne. Minimalna płaca nie trzyma standardów europejskich, co powoduje, że zwiększa się liczba ubogich pracujących. Najwięcej osób ubezpieczających się dobrowolnie wywodzi się z warstw średnio i wysoko zarabiających. Znaczny odsetek to osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek, które korzystając z możliwości deklarowania wysokości podstawy wymiaru składki emerytalnej w obowiązkowym filarze (w 98% w najniższej obowiązującej wysokości), w niewielkim stopniu partycypują w systemie solidarnościowym.

Na poprawę odsetka dobrowolnie ubezpieczonych nie wpływają też zachęty ekonomiczne, polegające m.in. na możliwości odliczenia od podstawy kwoty opodatkowania od dochodów od osób fizycznych wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne lub zwolnienia wypłacanego w przyszłości świadczenia z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Warto zwrócić uwagę na szczególną formę ubezpieczenia dobrowolnego, jaką są pracownicze programy emerytalne (PPE). Polega ona na tym, że pracodawca w porozumieniu z przedstawicielstwem pracowników podejmują decyzję o przystąpieniu do programu emerytalnego, w którym część składki emerytalnej za zatrudnionych pracowników ponosi pracodawca. Składkę wniesioną za pracowników, pracodawca wlicza w koszty działalności firmy. Mimo ulg podatkowych, pracodawcy niezbyt chętnie podejmują się przystąpienia do programu.

Nowy system emerytalny nie wymaga już od pracownika spełnienia warunku określonego stażu pracy (z wyjątkiem emerytury w wysokości minimalnej). Liczy się tylko zebrany kapitał i wiek emerytalny, który pozostał bez zmian.

W chwili pisania niniejszych informacji o polskim systemie emerytalnym, rząd podjął prace nad sukcesywnym wyrównywaniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz podniesienia go do 67 lat dla obu płci. Przy okazji podnoszą się głosy ze strony polityków i ekspertów wyznających liberalną doktrynę polityki społecznej, aby przy sposobności ograniczyć możliwość przechodzenia na emeryturę niektórych grup zawodowych, które zachowały prawo do wcześniejszego przejścia na emeryturę.

Szczególną kategorię w tym względzie, obok funkcjonariuszy służb mundurowych, objętych systemem zaopatrzeniowym, stanowią górnicy. Górnicza emerytura przysługuje pracownikowi, który ukończył 55 lat życia i ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy pod ziemią.

Górnicy zachowali stary system wyliczania emerytur. Przy określaniu stażu pracy górnika, niektóre okresy pracy pod ziemią liczy się przy zastosowaniu wskaźników od 1,2 do 1,8 za rok pracy.

Prawo do wcześniejszego przejścia na emeryturę zachowali także ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. jeżeli do 31 grudnia 1998 roku spełnili tzw. Warunki stażowe czyli osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych (najczęściej 15 lat) oraz okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat mężczyzna i 20 lat kobieta.

Osoby, które przed wejściem w życie reformy systemu emerytalnego nadal wykonują pracę mającą charakter szczególny lub pracę w szczególnych warunkach zostali objęci ustawą o tzw. emeryturach pomostowych. Ma ona charakter przejściowy, podobnie jak samo świadczenie. Przysługuje ono w okresie od obniżonego wieku emerytalnego, najczęściej od 5 do 10 lat w stosunku do powszechnego wieku emerytalnego, do czasu osiągnięcia tego wieku.

Emerytury pomostowe finansowane są z Funduszu Emerytur Pomostowych, którego środki pochodzą ze składek tych pracodawców, którzy zatrudniają osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach (np. prace rybaków morskich, prace przy urządzeniach wiertniczych, prace wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych) lub o szczególnym charakterze ( np. prace kontrolerów ruchu lotniczego , prace operatorów reaktorów jądrowych, prace kierowców pojazdów uprzywilejowanych ). Stopa składki nie jest wysoka i wynosi 1,5% podstawy wymiaru.

IV. Renty z tytułu niezdolności do pracy

Przeprowadzona reforma systemu ubezpieczeniowego do chwili obecnej nie objęła zasad przyznawania i wyliczania wysokości rent, zarówno z tytułu niezdolności do zatrudnienia jak też z tytułu śmierci żywiciela.

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który jest niezdolny do pracy i ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy. Aby otrzymać świadczenie, niezdolność do pracy musi powstać w okresie zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania pracy (okresów traktowanych równorzędnie). Powyższy okres, w którym niezdolność do pracy powinna powstać nie jest wymagany w stosunku do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Badając stan zdrowia ubezpieczonego, lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może uznać, że ubezpieczony jest zdolny do zatrudnienia, jest częściowo niezdolny lub całkowicie niezdolny do pracy. Szczególny przypadek to uznanie ubezpieczonego za całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji (wymagającego opieki innych osób). W tym ostatnim przypadku obok renty wypłacany jest dodatek pielęgnacyjny. Dodatek ten przysługuje także z urzędu każdej osobie, która ukończyła 75 rok życia.

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty jest uzależniony od wieku ubezpieczonego i wynosi co najmniej:

1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;
2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;
3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;
4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;
5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

W przypadku, gdy niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy nie występuje wymóg posiadania wymienionych wyżej okresów.

Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:

24% kwoty bazowej, o której mowa w części dotyczącej emerytury, oraz
po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych;
po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych;
po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.

W celu wprowadzenia dalszych ograniczeń w wydatkach na renty z tytułu niezdolności do pracy rząd dwukrotnie podejmował próby zmiany zasad ich wyliczania. Miałyby one być uzależnione od wysokości kapitału zebranego na indywidualnym koncie emerytalnym.

V. Renty rodzinne z tytułu śmierci żywiciela

Rentami z tytułu śmierci żywiciela objęci są członkowie najbliższej rodziny zmarłego pod warunkiem, że w chwili śmierci spełniał on warunki do przyznania świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych (emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy). Za członków rodziny uważa się: dzieci (własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodzeństwo, i wnuki), wdowę (wdowca), rodziców (ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające). Prawo do renty ma także były rozwiedziony małżonek, jeżeli w dniu śmierci żywiciela miał prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

do ukończenia 16 lat;
do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie nauki, o którym mowa wyżej.

W przypadku, gdy dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności mają prawa do renty jeżeli spełniają warunki jak dzieci własne zmarłego żywiciela.

Wdowiec (wdowa) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli w chwili śmierci żywiciela osiągnął(a) wiek 50 lat lub była niezdolny(a) do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po osobie zmarłej, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa (wdowiec), jeżeli wiek 50 lat został osiągnięty lub niezdolność do pracy nastąpiła nie później niż w ciągu 5 lat od śmierci żywiciela lub od zaprzestania wychowywania wymienionych wyżej dzieci.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania;
spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca w zakresie ukończonego wieku bądź wychowywania dzieci.

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna.

Wysokość renty rodzinnej uzależniona jest od liczby osób uprawnionych do jej otrzymywania i wynosi:

dla jednej osoby uprawnionej – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
dla dwóch osób uprawnionych – 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
dla trzech lub więcej osób uprawnionych – 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Niektóre organizacje pracodawców, w celu zmniejszenia wydatków na renty rodzinne, zgłaszają postulaty zmian kryterium uprawniających małżonków i rodziców do renty z tytułu śmierci żywiciela m.in. poprzez podniesienie wieku tych osób, który powinny osiągnąć w chwili śmierci żywiciela.

VI. Świadczenia wypadkowe

Historycznie ujmując problem świadczeń wypadkowych, stanowił centrum uwagi pracowników i był zaczątkiem powstawania systemu ubezpieczeń społecznych. Ich szczególne znaczenie dostrzeżone zostało także przez stowarzyszenia międzynarodowe. Jedne z pierwszych Konwencji przyjmowanych przez MOP poświęcone były wypadkom. Już Konwencja nr 12 w sprawie odszkodowań za nieszczęśliwe wypadki przy pracy na roli przyjęta przez Ogólną Konferencję Międzynarodowej Organizacji Pracy Ligi Narodów w Genewie 25 października 1921 r. nadała ponad krajowy wymiar temu ryzyku ubezpieczeniowemu. Kolejna Konwencja MOP nr 17 przyjęta dniu 19 maja 1925 r. poświęcona została sprawie odszkodowań za wypadki przy pracy.

Każdy Członek Międzynarodowej Organizacji Pracy, ratyfikujący tę konwencję zobowiązał się do zapewnienia ofiarom wypadków przy pracy lub członkom ich rodziny warunków odszkodowania, co najmniej równych tym, które przewiduje ta konwencja.

W polskim ustawodawstwie świadczenia z tytułu wypadków przy pracy oraz przyznawanych na tych samych zasadach świadczeń z tytułu chorób zawodowych zostały określone w dwóch ustawach. Obie obowiązują od 1 stycznia 2003 roku, i są nimi: ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz ustawa o zabezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach.

Pierwsza z nich określa definicję wypadku przy pracy. Za wypadek uznaje się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych;
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia;
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas:

uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta pobierającego stypendium w okresie odbywania tego stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy;
wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych pracy na rzecz tych spółdzielni;
wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
odbywania zastępczych form służby wojskowej;
nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;
wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Zgodnie z przepisami tej ustawy za wydarzenia zrównane z wypadkami przy pracy uznaje się zdarzenia powstałe

w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe;
podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony.

Ustawa wymienia rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz warunki nabywania prawa do tych świadczeń. Zaliczyć do nich należy:

zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
świadczenie rehabilitacyjne – jeżeli po wyczerpaniu zasiłku chorobowego ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
zasiłek wyrównawczy – dla pracownika, któremu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu uległo obniżeniu wynagrodzenie
jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, w zależności od ustalonego procentowego uszczerbku dla zdrowia;
jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Prawo do świadczenia ma osoba, która uległa wypadkowi przy pracy zaś w przypadku jej śmierci uprawniony członek rodziny. Krąg osób uprawnionych jest tożsamy z osobami uprawnionymi do renty rodzinnej z tytułu śmierci żywiciela, o których była mowa w poprzednim punkcie.

Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wyliczane są na analogicznych zasadach jak renty z tytułu niezdolności do pracy, ale nie mogą być niższe niż:

60 % podstawy wymiaru renty – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,
80% podstawy wymiaru renty – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
100% podstawy wymiaru renty – dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.

W świetle drugiej z wymienionych ustaw za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło między innymi:

przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa,
przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą,
przy udzielaniu przedstawicielowi organu państwowego lub organu samorządu terytorialnego pomocy przy spełnianiu czynności urzędowych oraz przy wykonywaniu prac związanych ze spisem powszechnym,
przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub przy chronieniu innych osób przed napaścią,
przy wykonywaniu funkcji radnego lub członka komisji rady wszystkich jednostek samorządu terytorialnego albo przy wykonywaniu przez sołtysa czynności związanych z tym stanowiskiem,
przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie,
w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki,
przy pracy wykonywanej w ramach terapii zajęciowej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz publicznych zakładach opieki zdrowotnej,
przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi,
przy wykonywaniu funkcji członka komisji powołanej przez organ państwowy lub organ samorządu terytorialnego do przeprowadzenia wyborów lub referendum,
przy wykonywaniu przez bezrobotnego prac społecznie użytecznych.

Istotne jest, że prawo doświadczeń z tej ustawy mają wszystkie osoby, nie tylko ubezpieczone.

VII. Wysokość najniższych świadczeń. Waloryzacja świadczeń.

Obowiązująca ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określiła formułę i tryb corocznej waloryzacji świadczeń od 1 marca. Zgodnie z nią wskaźnik waloryzacji to średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów.

Zwiększenie wskaźnika waloryzacji o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, podlega corocznie negocjacjom w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. W razie nieuzgodnienia zwiększenia wskaźnika w drodze negocjacji – wskaźnik waloryzacji określi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

Aktualnie rząd z przyczyn oszczędnościowych odstąpił na rok od obowiązującej formuły waloryzacji i dokonał tzw. waloryzacji kwotowej. Od 1 marca 2012 roku wszystkie świadczenia zostały podwyższone o jednakową kwotę 71 zł, tj. o ok. 17€. W przypadku rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy i rent inwalidzkich III grupy kwota waloryzacji wynosi 57 zł tj. ok. 13,5€.

Zgodnie z linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego „potrzeba waloryzacji świadczeń emerytalnych jest spowodowana występującą inflacją i służy zniwelowaniu jej skutków. Celem waloryzacji jest zachowanie realnej wartości przyznanych emerytur i rent w odniesieniu do wzrostów cen towarów i usług”. Podejmując decyzję o waloryzacji kwotowej świadomie została złamana Konstytucja, bowiem znacznej części świadczeniobiorców nie zachowano realnej wartości świadczenia.

Waloryzacja kwotowa objęła:

emerytury i renty przyznane w systemie powszechnym;
świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego z ubezpieczeniu społecznego rolników;
świadczenia przedemerytalne i zasiłki przedemerytalne;
świadczenia przyznane z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
renty z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach;
renty socjalne;
świadczenia przyznane w oparciu o przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;
świadczenia dla kombatantów oraz niektórych osób będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;
świadczenia dla inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin;
emerytury pomostowe i świadczenia kompensacyjne dla nauczycieli;
okresowe emerytury kapitałowe

tj. blisko 9,5 miliona osób.

Ustawa określiła też wysokość najniższych gwarantowanych świadczeń od marca 2012 roku. Kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy wynoszą:

799,18 zł miesięcznie – dla osób całkowicie niezdolnych do pracy tj. ok. 190€
613,38 zł miesięcznie – dla osób częściowo niezdolnych do pracy tj. ok. 146€

Kwota najniższej emerytury oraz renty rodzinnej wynosi także 799,18 zł miesięcznie tj. ok. 190€.

VIII. Świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa

Jak już wspomniano pracownik opłaca samodzielnie składkę na ubezpieczenie chorobowe. Z tytułu tego ubezpieczenia przysługują mu następujące świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa:

zasiłek chorobowy:
świadczenie rehabilitacyjne;
zasiłek wyrównawczy;
zasiłek macierzyński;
zasiłek opiekuńczy.

Prawo do zasiłku chorobowego powstaje po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli ubezpieczony podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu lub po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi w zasadzie 80% podstawy wymiaru zasiłku, tj. średniej pracy pracownika z okresu ostatnich 12 miesięcy. Od zasady tej stosowane są wyjątki – zasiłek za okres pobytu w szpitalu wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Natomiast miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy przypada w okresie ciąży lub powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Zasiłek w pełnej wysokości przysługuje wówczas, gdy niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni.

Jeżeli po wyczerpaniu okresu za który przysługuje zasiłek chorobowy ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy, decyzją lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może być przyznane świadczenie rehabilitacyjne. Przysługuje ono przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.

Świadczenie rehabilitacyjne wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy, 75% tej podstawy za pozostały okres, a jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży – 100% tej podstawy.

Ponieważ na skutek przebytej choroby zdolność pracownika do wykonywanej pracy jest obniżona i w związku z tym osiąga zarobki niższe od średniej zarobków stanowiących podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, może zostać przyznany zasiłek wyrównawczy. Przysługuje on ubezpieczonemu będącemu pracownikiem wykonującemu pracę w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej lub u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy.

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Zasiłek przysługuje także ubezpieczonej lub ubezpieczonemu z tytułu przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia lub przyjęcia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecka w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia.

Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje przez okres określony w przepisach dotyczących zatrudnienia a mianowicie w Kodeksie pracy.

Ostatnim ze świadczeń przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jest zasiłek opiekuńczy.

Przysługuje on ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, lub porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki.

Zasiłek przysługuje także z tytułu pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej; chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny.

Za członków rodziny, o których mowa wyżej uważa się małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi i 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.

IX. Udział związków zawodowych w tworzeniu prawa

Udział związków zawodowych w tworzeniu prawa, a właściwie w opiniowaniu projektów ustaw i rozporządzeń zapewniony został w szeregu ustaw.

Jedną z istotniejszych jest ustawa z 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. W ustawie określono jej podstawowe zadanie, a mianowicie prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub gospodarczych, a także realizacja zadań określonych w odrębnych ustawach.

Ustawa szczegółowo określa tryb udziału partnerów społecznych w pracach nad budżetem państwa poczynając od opiniowania wskaźników makroekonomicznych, stanowiących podstawę opracowania projektu budżetu aż do opiniowania samego projektu. Odrębne ustawy, o których mowa wyżej, zapewniają udział przy podejmowaniu decyzji w zakresie wzrostu wynagrodzeń w gospodarce narodowej, w tym w państwowej sferze budżetowej, a także minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wskaźnika waloryzacji emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skład Komisji stanowią przedstawiciele rządu, związków zawodowych i organizacji pracodawców.

Komisja powołała stałe zespoły problemowe, które opiniują projekty ustaw przekazywane im zgodnie z rzeczową kompetencją. Przykładowo można wymienić zespoły:

polityki gospodarczej i rynku pracy;
prawa pracy i układów zbiorowych;
ubezpieczeń społecznych;
budżetu, wynagrodzeń i świadczeń socjalnych.

Tyle teorii. W praktyce poziom dialogu społecznego uzależniony jest od strony rządowej, która sama decyduje jaki projekt ustawy przekazać do konsultacji w trybie wynikającym z regulaminu prac Komisji a jaki w trybie innych ustaw. np ustawy o związkach zawodowych.

Ponieważ celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego, rząd wykorzystuje Komisję do legitymizowania swoich działań, które wynikają już choćby z samego udziału czynnika społecznego przy tworzeniu prawa. Wpływ partnerów społecznych na tworzone prawo jest wprost proporcjonalny do stopnia determinacji rządu do wprowadzenia prawa w kształcie przez siebie zaproponowanym.

Innym aktem prawnym, zgodnie z którym rząd powinien przekazywać projekty aktów prawnych do konsultacji jest ustawa o związkach zawodowych. Związki zawodowe mają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych oraz dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów, oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej – w zakresie zadań objętych zadaniami związków zawodowych Przysługuje im także prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego. Wnioski dotyczące ustaw związek kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej.

Zgodnie z ustawami regulującymi tryb działania parlamentu możliwy jest udział ekspertów związkowych w pracach organów ustawodawczych, tj. komisji sejmowych i senackich. W posiedzeniu komisji sejmowej, na zaproszenie prezydium komisji lub jej przewodniczącego, mogą uczestniczyć przedstawiciele organizacji zawodowych i społecznych oraz eksperci komisji, a także inne osoby. Podobna regulacja obowiązuje w Senacie; przewodniczący komisji mogą zlecać sporządzenie opinii oraz mogą zapraszać do udziału w posiedzeniach ekspertów, przedstawicieli środowisk i organizacji zainteresowanych przedmiotem pracy komisji oraz inne osoby.

W praktyce udział przedstawicieli związków zawodowych, o ile zostaną zaproszeni, sprowadza się do przedstawienia stanowiska, jakie organizacja zajęła w trakcie prowadzonych konsultacji. Jej głos znajduje zazwyczaj poparcie ze strony posłów lub senatorów zasiadających w ławach opozycji parlamentarnej. Przedstawiciele narodu wybrani z list rządzącej koalicji głosują zazwyczaj zgodnie ze stanowiskiem rządu.

Ostatnią i zarazem ostateczną formą wpływu związków zawodowych na ustanowione już w tym przypadku prawo, to możliwość zaskarżania aktów prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;
zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;
zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

Prawo zaskarżania aktów prawnych do Trybunału Konstytucyjnego mają ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych.

Podziel się:

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi